15 Μάι Το καφωδείο της Ανεξαρτησίας στα Ιωάννινα
Λέσχη, καφενείο («έδρα της πρέφας και της τριανταμίας» όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα της εποχής, προ της απελευθέρωσης), θεατρική αίθουσα –η πρώτη που έγινε στην πόλη των Ιωαννίνων-, κινηματογράφος, μουσική σκηνή, η έδρα της δημοτικής φιλαρμονικής για πολλά χρόνια: Το κτίριο Παπαφίλου στην οδό Ανεξαρτησίας, γνωστό ως καφωδείο ή καφεθέατρο «Ολύμπια», με την εντυπωσιακή πρόσοψη, έχει αν μη τι άλλο μια ενδιαφέρουσα διαδρομή.
Μια διαδρομή η οποία δεν έχει διαλευκανθεί πλήρως. Η αρχή της όλης ιστορίας ξεκινά το 1873, όταν ο Παύλος Παπαφίλος, γόνος παλιάς γιαννιώτικης οικογένειας, έκανε τη διαθήκη του και άφησε στην πόλη «τα εν τη συνοικία Μπαχράμ πασά και την αγορά κείμενα επτά αυτού εργαστήρια μετά δωματίων» υπό τον ρητό όρο να μην πουληθούν «εις τον αιώνα τον άπαντα» (Στ. Μπέττης, Ηπειρώτικη Ευποιΐα, 1982). Ο Παπαφίλος πέθανε λίγα χρόνια αργότερα. Και «τα επτά εργαστήρια μετά δωματίων» στην οδό Ανεξαρτησίας πήραν τον δρόμο τους. Ποιον δρόμο όμως;
Γενικά, υπάρχει ένα ερώτημα για το πώς τα «επτά εργαστήρια μετά δωματίων» πορεύτηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα –και με ποια αρχιτεκτονική μορφή.
Όλα δείχνουν πάντως ότι το κτίριο του «καφωδείου», με τη μορφή που έχει σήμερα, χτίστηκε το 1909 –πιθανότατα από τον Μελίρρυτο- και μάλιστα πρέπει να κόστισε πολύ, όπως προκύπτει από δημοσιεύματα του Τύπου εκείνης της εποχής. Ιδιοκτήτης του κτιρίου Παπαφίλου, το ταμείο Ελεών (που εξελίχθηκε στα Αγαθοεργά Καταστήματα της Μητρόπολης Ιωαννίνων).
Στη στήλη «Το Βελόνι» της εφημερίδας «Ήπειρος» τον Οκτώβριο του 1909, γίνεται το εξής σχόλιο: «Στην οροφήν του κτιζομένου καφενείου Παπαφίλου, εκάρφωσαν ως σύμβολον ένα βέλος και μίαν λύραν. Τι συμβολίζουν το αγνοούμεν. Όμως άσχημον δεν θα ήτο να κρεμασθή και μια χελώνα… Αυτή μόνον θα εξηγούσε τότε: Ότι η δυστυχισμένη η λύρα ίσως κλαίει το ατελείωτον αυτό βάσανον της οικοδομής και πώς το πολυσήμαντον βέλος περνάει τα πλευρά του προϋπολογισμού».
Όταν χτίστηκε, δεν ήταν γνωστό ούτε ως καφωδείο ούτε ως καφεθέατρο, αλλά ως το καφενείο του Στυλιανού. Παρόλα αυτά ήταν η πρώτη αίθουσα που φτιάχτηκε με θεατρικές προδιαγραφές. Και φαίνεται ότι τα Γιάννενα την ήθελαν πολύ αυτή τη θεατρική αίθουσα. Στην πολύ ενδιαφέρουσα διδακτορική του διατριβή («Όψεις και μετασχηματισμοί μιας αστικής μουσικής κουλτούρας -Ιωάννινα, τέλη 19ου αιώνα-1924», 2006) ο Γιώργος Κίτσιος παραπέμπει σε δημοσίευμα της εφημερίδας «Ήπειρος», εν έτει 1909 και πάλι, για την ανυπομονησία των Γιαννιωτών: «Δεδομένου ότι εξοδεύομεν και υψώνομεν καφενείον, με τον σκοπόν να χρησιμεύση ως θέατρον και δεδομένου ότι εξωδεύσαμεν τόσα, θα ήτο άρα γε περιττή σπατάλη, αν τον προϋπολογισμόν του εβαρύναμεν και με 20-25 λίρεας ακόμη διά μίαν ή δύο σειράς θεωρείων, αι οποίαι θ’ απετελείωνον επί τέλους εν θέατρον αρκετά ευπρόσωπον δυνάμενον να μας χαρίση καμμίαν απόλαυσιν κατά τας μακρυνάς νύκτας των χειμώνων, κατά τας οπαίας αι σιαγόνες μας κινδυνεύουν να ξεκλειδωθούν εις τα καφενεία από τα αναχασμήματα; Τι λέγουν αι αρμόδιοι;».
Σύμφωνα με την έρευνα του Γ. Κίτσιου, κατά την πρώτη περίοδο λειτουργίας του, το καφενείο Στυλιανού χρησίμευσε ελάχιστα ως θεατρική αίθουσα και περισσότερο ως κοινό καφενείο και χαρτοπαικτική λέσχη.
Αμέσως μετά την απελευθέρωση, το κτίριο Παπαφίλου φιλοξένησε κινηματογραφικές προβολές, αν και για μικρό χρονικό διάστημα. Το σινεμά επανήλθε στην αίθουσα το 1921 όταν και λειτούργησε για λίγο καιρό ο κινηματογράφος «Έδισσων».
Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’20 φαίνεται ότι ήταν τα «χρυσά» χρόνια του κτιρίου Παπαφίλου. Θίασοι από την Αθήνα επισκέπτονται από την πόλη, με την οπερέτα να έχει την τιμητική της. «Το κοινό της πόλεώς μας, ορφανόν από κάθε καλλιτεχνικήν απόλαυσιν, πρέπει να υποστηρίξη το θέατρον» γράφει η «Ήπειρος» τον Νοέμβριο του 1920 με αφορμή τις παραστάσεις θιάσου. Έναν χρόνο μετά, εμφανίζεται το όνομα «Ολύμπια» για το κτίριο Παπαφίλου. Κατά τη δεκαετία του ’20, το «Θέατρον Ολύμπια» διαφήμιζε συνεχώς τις παραστάσεις που φιλοξενούσε. Το τέλος του πολιτιστικού χαρακτήρα του κτιρίου Παπαφίλου εκτιμάται ότι ήρθε στις αρχές της δεκαετίας του ‘30. Σημειωτέον ότι κατά τον μεσοπόλεμο στον όροφο του κτιρίου στεγάστηκε και το Επαγγελματικό Επιμελητήριο Ιωαννίνων.
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το ισόγειο νοικιάστηκε σε καταστήματα ενώ ο όροφος φιλοξένησε από τη δεκαετία του ’50 το ωδείο της Φιλαρμονικής του Δήμου Ιωαννιτών. Μέχρι και τη δεκαετία του ’80 (στις αρχές) ήταν γνωστό ως κτίριο της Φιλαρμονικής. Μάλιστα, με αυτή τη χρήση, έτυχε να γίνει ο χαρακτηρισμός του κτιρίου ως «έργο τέχνης και ιστορικό οικοδόμημα» από το υπουργείο Πολιτισμού (ΦΕΚ 1277/Β/16-12-80). Η απόφαση χαρακτηρισμού δίνει έμφαση στο αρχιτεκτονικό και μορφολογικό στοιχείο και στο γεγονός ότι το κτίριο ήταν το πρώτο θέατρο των Ιωαννίνων.
Η ερήμωση του κτιρίου ήρθε τη δεκαετία του ’90, με το κλείσιμο και των τελευταίων καταστημάτων. Τα τελευταία χρόνια, στο κτίριο Παπαφίλου γίνεται εργασίες αναστήλωσης από ιδιώτη, στον οποίο το έχει νοικιάσει η Μητρόπολη Ιωαννίνων.